Zamek Sułkowskich to największa zabytkowa budowla w Bielsku-Białej. Podobno, został wzniesiony przez księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka i był jedną z siedzib Piastów cieszyńskich. Najstarsze części budynku powstały w XIV wieku. Przez kolejne stulecia zamek był rozbudowywany i przekształcany. Początkowo służył jako warownia graniczna. W czasach rozbicia dzielnicowego bronił księstwa cieszyńskiego i oświęcimskiego, następnie granicy polsko-czeskiej i polsko-austriackiej.

Początki zamku

Zgodnie z legendą na miejscu zamku znajdowała się niegdyś siedziba rozbójników, rabujących podróżujących kupców. Dlatego, Kazimierz książę opolski, postanowił ukrócić napady i przywrócić prządek w okolicy. Rozgromił rozbójników i zdobył zbudowany przez nich gródek, który następnie zburzył a w jego miejscu wystawił zameczek myśliwski. Z czasem zameczek zmienił się w potężną budowlę, otoczoną przez miasto Bielsko.

Zamek Sułkowskich jest typowym zamkiem miejskim. Od początku istnienia stanowił najsilniejszy element systemu fortyfikacji otaczających Bielsko. Jednak rola obronna budowli stopniowo malała. Od końca XVI wieku zamek powoli przekształcał się z warowni granicznej w wygodną rezydencję szlachecką. Ostatecznie dawne cechy budowli zatarły się na skutek przebudowy przeprowadzonej w drugiej połowie XIX wieku.

Zamek Sułkowskich – rezydencja szlachty

Przez ponad dwa stulecia zamek służył jako siedziba Piastów władających Księstwem Cieszyńskim. Od 1572 roku stał się centrum administracyjno-gospodarczym bielskiego państwa stanowego. Które to powstało na mocy decyzji cesarza Maksymiliana II Habsburga i obejmowało Bielsko oraz osiemnaście wsi położonych w okolicy miasta. Władały nim rody Promnitzów, Sunneghów, Schaffgotschów, Solmsów i Haugwitzów. W 1752 roku państwo przekształcono w księstwo niższego rzędu i weszło pod panowanie Aleksandra Józefa Sułkowskiego. Księstwo bielskie istniało do 1849 roku, czyli do przeprowadzenia w Austrii reform likwidujących dawne struktury feudalne.

Na mocy nowego podziału administracyjnego kraju tereny księstwa stały się częścią bielskiego starostwa powiatowego. Z powodu problemów finansowych Sułkowscy stopniowo wyprzedawali majątek, jednak zamek został w ich posiadaniu aż do 1945 roku. To właśnie Sułkowscy przeprowadzili gruntowną przebudowę w drugiej połowie XIX wieku i odpowiadają za współczesny wygląd budowli. Od strony wschodniej zamek sąsiadował z ogrodem, stworzonym przez księcia Kazimierza II w 1849 roku, jednak ogród rozparcelowano w 1934 roku z powodu trudności finansowych.

Skomplikowana historia zamku

Bielski zamek wielokrotnie borykał się z poważnymi trudnościami. W 1645 roku został obrabowany i spalony przez Szwedów. W 1762 przetrwał najazd Prusaków. Kilka razy uległ zniszczeniu z powodu pożarów i wymagał gruntownej przebudowy. Poważnych zmian w architekturze budynku dokonano w czasie prac po 1787 roku, następnie w latach 1830-34 i 1855-64. Autorem ostatnich zmian był Jan Pötzelmeyer, który połączył styl gotycki, romański i renesansowy.

Zamek Sułkowskich w latach 1939-1945

Wraz z wybuchem II wojny światowej i agresją niemiecką na naród polski. W zamku Sułkowskich zaszły duże zmiany. Po wybuchu wojny niemiecka mniejszość z Bielska i Białej zaczęła organizować zbrojne wystąpienia przeciwko Polakom. Zamek Sułkowskich stał się jedną z baz lokalnego Freikorpsu, z której bojówkarze ostrzeliwali wycofujące się wojska polskie.

Z dotarciem frontu do Bielska rodzina Sułkowskich utraciła swój majątek. Został on zagrabiony przez Niemców. Na samym początku Sułkowscy byli uważani przez Niemców za Polaków, z kolei Bielszczanie traktowali ich, jako obcokrajowców. Warto także zauważyć, że Aleksander Karol Ludwik Sułkowski przyjmował oficjeli niemieckich wysokiej rangi na zamku, przez co był krytykowany przez prasę. Również żaden z rodu Sułkowskich nie walczył w Armii Krajowej. Rodzina Sułkowskich podpisała też volkslistę w 1941 roku. Na samym początku otrzymali oni najgorszą kategorię, jednak sam Himmler starał się o jej zmienienie i dopiął swego. Rodzina Sułkowskich została uhonorowana za zasługi dla Rzeszy, a uroczystość odbyła się na zamku.

Znajomość wysokiej rangi wojskowych i urzędników niemieckich sprawiła, że zamek i muzeum funkcjonowały przez całą wojnę a rodzina Sulkowskich nie doświadczyła też prześladowań. Jednak w 1945 roku zaraz po zakończeniu działań wojennych Sułkowscy zostali uznani za zdrajców, ich majątek został przejęty przez Państwo, a sama rodzina była zmuszona do emigracji, zabierając ze sobą jedynie najpotrzebniejsze rzeczy.

Zamek po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej Zamek Sułkowskich stał się własnością państwa. W 1945 roku podjęto decyzję o reaktywowaniu muzeum działającego wcześniej w Białej. Na jego siedzibę wybrano właśnie Zamek Sułkowskich. Za utworzenie placówki odpowiedzialny był Stanisław Oczko, który kierował Muzeum do 1980 roku. 14 lutego 1947 roku Muzeum Miejskie w Bielsku zostało oficjalnie otwarte dla publiczności. Po utworzeniu województwa bielskiego zostało przeobrażone w Muzeum Okręgowe w Bielsku-Białej, a od 2013 nosi nazwę Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej.

Od 1983 roku Muzeum jest jedynym użytkownikiem Zamku Sułkowskich. Obecnie zwiedzający mogą obejrzeć tutaj wiele interesujących ekspozycji, w tym Lapidarium, które prezentuje relikty architektoniczne z dziejów zamku. W tym elementy murów, tynków i polichromii ukazujące architekturę budowli od XIV do XIX wieku. Głównym elementem wystawy jest kompozycja malarska znajdująca się niegdyś nad wejściem do zamku, przedstawiająca rycerza w zbroi. Jest to jeden z najlepiej zachowanych przykładów świeckiego malarstwa renesansowego na Śląsku.

Podsumowując, pomimo wielu trudności Zamek Sułkowskich przetrwał i stanowi jedno z najważniejszych świadectw burzliwej historii naszego miasta oraz całego regionu.